Genetisch onderzoek onthult twee zeldzame Zwarte populieren in Affligem

De imposante populier langs het Roofridderspad in Affligem is een zuivere Zwarte populier (Populus nigra). Deze populiersoort geldt als een van de meest bedreigde boomsoorten in Europa. In Vlaanderen is hij zelfs bijna uitgestorven. De Zwarte populier uit Affligem heeft bovendien een genetisch profiel dat nog niet gekend was bij het INBO. Het gaat om een raszuivere inheemse Zwarte populier met genetisch uniek materiaal. De boom heeft dan ook een uitzonderlijke wetenschappelijke waarde. Op de koop toe vonden de onderzoekers van het INBO aan de andere kant van de weide nog een tweede Zwarte populier, een jonger exemplaar met hetzelfde genetisch profiel als de oude boom.

Behalve z’n natuurlijke waarde draagt de boom ook een bijzondere erfgoedwaarde in zich: de oude Zwarte populier is een hoekboom, aangeplant op de hoek van drie percelen. Hoekbomen werden traditioneel gebruikt om de perceelsgrenzen te markeren en zo grensbetwistingen te voorkomen. In tegenstelling tot grenspalen, was het onmogelijk om de bomen te verplaatsen zonder sporen achter te laten.

Zwarte toekomst

Maar het gaat dus niet goed met de soort. Natuurlijke populaties zijn intussen volledig verdwenen: er resten slechts enkele verspreide, geïsoleerde en meestal oude exemplaren. De meeste Zwarte populieren zijn te vinden in de IJzervallei (in de omgeving van Poperinge, Diksmuide en Veurne). Daar komen er nog enkele honderden voor. In de Denderstreek komen ook nog enkele tientallen Zwarte populieren voor (vooral dan aan Waalse zijde, in de omgeving van Lessen en Ath). Verder zijn er nog een paar exemplaren te vinden in de Schelde- en de Maasvallei.

Vooral de aanplant van gecultiveerde vormen en het verdwijnen van zijn natuurlijke biotoop maken van de Europese Zwarte populier de meest bedreigde boomsoort in Vlaanderen en Europa. Zijn overlevingskansen liggen in Vlaanderen dan ook bijzonder laag. De Zwarte populier komt van nature voor in ooibossen langs oevers van dynamische rivieren. Maar door het verdwijnen van de natuurlijke rivierdynamiek langs de IJzer, Dender, Schelde en Maas, kunnen Zwarte populieren zich er niet meer spontaan verjongen. Het zaad verspreidt zich namelijk via het water stroomafwaarts en komt op de grens tussen nat en droog tot ontkieming.

Wanneer er toch jonge zaailingen gevonden worden in de buurt van een Zwarte populier, zijn die meestal het resultaat van een kruising met de Canadapopulier. Dit komt omdat er veel meer pollen in de lucht aanwezig zijn van Canadapopulier dan van Zwarte populier.

Enkel langs de Grensmaas, waar de natuurlijke rivierdynamiek opnieuw wordt hersteld en waar oeverbanken en grindbanken voorkomen, kunnen (na herintroductie) de oevers opnieuw spontaan door Zwarte populier gekoloniseerd worden.

Genetische armoede

Met de genetische diversiteit van de Zwarte populier is het al helemaal slecht gesteld. Genetisch onderzoek van een 400-tal oude Belgische Zwarte populieren onthulde slechts 26 genetisch verschillende exemplaren. Meer dan 90% van de relictbomen zijn vrouwelijk; mannelijke exemplaren zijn zeer zeldzaam. Ook in de IJzervallei, de Vlaamse hotspot voor de soort, zijn alle bomen vrouwelijk en vertegenwoordigen ze maar twee genetisch verschillende exemplaren of klonen.  

De zeer beperkte genetische diversiteit, het uitblijven van verjonging via zaad en de hoge ouderdom van de overblijvende individuen maken dat de Zwarte populier waarschijnlijk zal uitsterven in Vlaanderen. Acties om dat te verhinderen kunnen zowel introductieprojecten zijn als de aanplant van Zwarte populier als knotboom, houtwal of  klein landschapselement. Maar dan nog zal natuurlijke verjonging niet optreden, zolang dynamische riviersystemen niet meer ruimte krijgen.

Benieuwd hoe je de Zwarte populier kan onderscheiden van een Canadapopulier? Dat, en nog meer info vind je op de website van het INBO.

Tekst: Roosmarijn Steeman, Natuurpunt Studie & Evelyne Fiers, Regionaals Landschap Schelde - Durme

Please note that this information has expired.